Pored repertoarskih standarda, u jubilarnoj sezoni predstavljamo i dela koja su kuriozitet na svetskim koncertnim scenama. Glavni gostujući dirigent Danijel Rajskin beogradskoj publici premijerno predstavlja Galsku simfoniju američke kompozitorke i pijanistkinje Ejmi Bič. Ona je živela i stvarala krajem 19. i početkom 20. veka, i u istoriji klasične muzike je ostala zabeležena kao prva žena kompozitor koja je ostvarila uspešnu karijeru, sa delima koja su tokom njenog života izvodili najveći američki orkestri. Galska simfonija je prvo simfonijsko delo koje je komponovala i izdala jedna Amerikanka, sa motivima koji su zasnovani na jednostavnim starim engleskim, irskim i škotskim melodijama.
Program tematski zaokružuje Elgarova uvertira Zemlja Dembelija, u kojoj se na živopisan način prikazuje život Londona u edvardijansko doba, i Bruhovom Škotskom fantazijom. Solistkinja Aleksandra Konunova je dobitnica nekoliko najvećih priznanja, među kojima se izdvajaju prve nagrade na Međunarodnom takmičenju Čajkovski i Jozef Joakim, nakon čega je nastupala sa nekim od najpoznatijih dirigenata i ansambala širom Evrope.
Veliki uspeh Enigma varijacija uzdigao je Edvarda Elgara (1857-1934) u prvi red britanskih kompozitora. Godinu dana nakon toga, ali i neuspeha oratorijuma Gerontijev san, Elgar je, inspirisan atmosferom jedne od centralnih četvrti glavnog grada, napisao uvertiru Zemlja dembelija sa podnaslovom U gradu Londonu. Originalni naslov na engleskom jeziku, Cockaigne, bio je izraz koji se u Elgarovo doba koristio kao metafora za proždrljivost i pijanstvo (bez ikakve sličnosti sa drugim pojmom), a duhovito je primenjen na atmosferu grada. Iako bez posebno naznačenog programa, delo dočarava život stanovnika, zvuke crkvenih zvona i vojne muzike. Zemlju dembeliju je prvi put izvela Londonska filharmonija, a ubrzo zatim čula se u Bostonu i Berlinu, pod palicom Riharda Štrausa. Kritičari su nakon premijere napisali da je partitura remek-delo, i da je muzika koja je dobro da se čuje – ona okrepljuje, humanizuje i uzdiže. Uvertira Zemlja dembelija je postala neizostavni deo britanskih i koncertnih programa i Elgarovo najčešće izvođeno delo, odmah iza čuvenih Svečanih ceremonija (Pomp and Circumstances).
Koncert za violinu i orkestar Škotska fantazija jedno je od dela Maksa Bruha (1838-1920) posvećenih violinisti Pablu de Sarasateu. Ovo ostvarenje inspirisano je književnim delima Sera Valtera Skota i koristi narodne melodije koje je kompozitor upoznao tokom dirigentskog angažmana u Engleskoj, ali i pre svog boravka, proučavajući arhivsku građu u biblioteci u Minhenu. Pored istaknutog solističkog instrumenta, značajna uloga poverena je harfi, koja se u škotskoj tradiciji smatra nacionalnim instrumentom. Solističku deonicu na premijernom izvođenju 1881. godine svirao je Jozef Joakim, ali je Bruh bio nezadovoljan interpretacijom, te je naredni put na koncertu svirao Sarasate.
Četiri stava forme više upućuju na simfonijsku, nego uobičajenu koncertantnu formu. Iako će se uvo slušaoca očekivano i opravdano usredsrediti na virtuoznu deonicu violine, orkestar takođe ima šta da ponudi. Naime, svaki stav ovog dela nudi posebne instrumentalne efekte, kao i muzički vatromet nacionalnog kolorita. Baš iz tog razloga je Škotska fantazija popularnošću nadmašila ostala Bruhova dela.
Stvaralaštvo američke kompozitorke i pijanistkinje Ejmi Bič (1867-1944) do danas nije bilo predstavljeno srpskoj publici. Bila je jedna od prvih američkih kompozitora čija je muzika bila priznata u Evropi, i prvi američki kompozitor koji je postigao uspešnu karijeru bez evropskog, niti drugog formalnog školovanja. Kao čudo od deteta, debitovala je u javnosti kao pijanistkinja u 16. godini, kada su objavljene i njene prve kompozicije. Već 1885. godine Ejmi Bič je prvi put nastupila sa Bostonskim simfonijskim orkestrom, a nakon udaje se skoro potpuno fokusirala na kompoziciju. Nastavila je da koncertira tek posle smrti muža 1910. godine, i obišla Evropu uz velika priznanja, izvodeći sopstvenu muziku, sve do početka Prvog svetskog rata.
Među 300 objavljenih dela Ejmi Bič, među kojima su klavirska, kamerna, horska muzika, pa i jedna opera, posebno mesto zauzima Galska simfonija u e-molu (1894). Kada ju je Bostonski simfonijski orkestar izveo 1896. godine, Ejmi Bič je postala prva žena kompozitor čiju simfoniju je izveo neki značajan američki orkestar. Istovremeno, Galska simfonija je prvo simfonijsko delo koje je komponovala i izdala jedna Amerikanka, sa motivima koji su zasnovani na jednostavnim starim galskim – irskim i škotskim melodijama. To je bio njen odgovor na Dvoržakova predavanja u Njujorku 1892. godine, na kojima je želeo da podstakne lokalne kompozitore da istražuju svoje korene, misleći prvenstveno na muziku Afroamerikanaca i Indijanaca. U prvom stavu simfonije, Ejmi Bič je koristila melodiju svoje ranije napisane pesme, Tamna je noć, inspirisane keltskom muzikom. Graciozna irska tema gradi i živahan niz varijacija kao centralnog odseka drugog stava, dok u trećem stavu autorka postavlja dve melanholične irske teme u kontrapunkt. Završni stav, u kojem se vraća melodiji prvog stava, poprima dramatičniji izraz.
Danica Maksimović
